Դեկտեմբեր ամսվա ամփոփում, 9-րդ դաս.

1. Պանիսլամիզմ, պանթյուրքիզմ
Պանիսլամիզմը գաղափարախոսություն է, որի նպատակն էր միավորել բոլոր մահմեդական ժողովուրդներին մեկ քաղաքական և կրոնական կենտրոնի շուրջ՝ Օսմանյան սուլթանի իշխանության ներքո։
Պանթյուրքիզմը գաղափարախոսություն է, որը նպատակ ուներ միավորել բոլոր թյուրքալեզու ժողովուրդներին մեկ միասնական պետության մեջ։

2. Համիդյան ծրագիրը և ջարդերը
Աբդուլ Համիդ II-ի օրոք իրականացվեց հայերի դեմ բռնությունների քաղաքականություն։ 1894–1896 թթ. տեղի ունեցան համիդյան ջարդերը՝ մեծ մարդկային կորուստներով։ Միջազգային արձագանքը սահմանափակվեց դատապարտումներով։

3. Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների կազմում
Ռուսական կայսրությունում հայերի վիճակը համեմատաբար ապահով էր։
Օսմանյան կայսրությունում հայերը ենթարկվում էին ճնշումների և բռնությունների։

4. Հայկական հարցը (1912–1914)
Հայկական հարցը վերաբերում էր Օսմանյան կայսրությունում հայերի իրավունքներին։ Այն վերաբացվեց 1912–1914 թթ., բայց չլուծվեց։

5. Առաջին համաշխարհային պատերազմը և Հայոց ցեղասպանությունը
1915–1916 թթ. իրականացվեց Հայոց ցեղասպանությունը՝ զանգվածային սպանություններով և տեղահանություններով։ Զոհվեց մոտ 1.5 միլիոն հայ։

6. Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը
1918 թ. Ռուսաստանը հրաժարվեց Արևմտյան Հայաստանի և Կովկասի որոշ տարածքներից

7. Բաթումիի խորհրդաժողովը
1918 թ. Բաթումիում Հայաստանին պարտադրվեցին ծանր պայմաններ։

8. Մայիսյան հերոսամարտերը և ՀՀ հռչակումը
1918 թ. մայիսին հերոսամարտերը փրկեցին հայ ժողովրդին։ Մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի Հանրապետությունը։

9. Հայկական հարցը Փարիզի խորհրդաժողովում
Քննարկվեց Հայաստանի հարցը, սակայն արդյունքները սահմանափակ էին։

10. ՀՀ-ի անկումը
1920 թ. Հայաստանը ենթարկվեց Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի ճնշմանը և անկում ապրեց:

11. Հայաստանի հարաբերությունները հարևանների հետ
19–20-րդ դարերի սահմանագծին Հայաստանը ուներ լարված հարաբերություններ հարևան պետությունների հետ։

Կենսաբանություն Դեկտեմբերի 15-19

Օրգանիզմների բազմացման եղանակները՝ սեռական և անսեռ, դրանց կենսաբանական նշանակությունը և առավելությունները

Բազմացումը կենդանի օրգանիզմների ամենակարևոր հատկություններից մեկն է, որի շնորհիվ պահպանվում և շարունակվում է տեսակը։ Կենդանի օրգանիզմները կարող են բազմանալ երկու հիմնական եղանակով՝ անսեռ և սեռական։

Անսեռ բազմացումը կատարվում է մեկ օրգանիզմի մասնակցությամբ, առանց սեռական բջիջների միավորման։ Այս դեպքում նոր օրգանիզմը գրեթե ամբողջությամբ նման է ծնող օրգանիզմին։ Անսեռ բազմացումը հանդիպում է բակտերիաների, որոշ բույսերի և ստորակարգ կենդանիների մոտ։ Օրինակ՝ բաժանումը, բողբոջումը, վեգետատիվ բազմացումը։
Անսեռ բազմացման առավելությունն այն է, որ այն արագ է, պահանջում է քիչ էներգիա և կարճ ժամանակում ապահովում է օրգանիզմների մեծ քանակ։ Դրա կենսաբանական նշանակությունն է տեսակների արագ տարածումը և պահպանումը կայուն միջավայրում։

Սեռական բազմացումը կատարվում է արական և իգական սեռական բջիջների՝ գամետների միավորման միջոցով։ Արդյունքում առաջանում է նոր օրգանիզմ, որը ունի ծնողների ժառանգական հատկանիշների համադրություն։ Սեռական բազմացումը բնորոշ է բարձրակարգ բույսերին, կենդանիներին և մարդուն։
Սեռական բազմացման հիմնական առավելությունն է ժառանգական բազմազանությունը, որը նպաստում է օրգանիզմների հարմարվողականությանը փոփոխվող միջավայրի պայմաններին։ Դրա կենսաբանական նշանակությունն է տեսակների զարգացումը, էվոլյուցիան և ավելի կայուն գոյությունը։

Եզրակացություն
Անսեռ և սեռական բազմացումը ունեն իրենց կարևոր դերը բնության մեջ։ Անսեռ բազմացումը արդյունավետ է կայուն պայմաններում, իսկ սեռական բազմացումը ապահովում է կենսաբանական բազմազանություն և տեսակների զարգացում։

Կիսամյակային ինքնաստուգման առաջադրանքներ․

   Թեման՝  «Անօրգանական  նյութերի  հիմնական  դասերը` «Օքսիդներ, թթուներ,   

                    հիմքեր, աղեր»     Յուրաքանչյուր  առաջադրանքը  0,3 միավոր  է

Հետևյալ  օքսիդները  դասակարգեք   հիմնային,  թթվային, երկդիմի, անտարբեր օքսիդների.  K2O,  SO2,  N2O3,  BeO,   CaO,  P2O5,  MgO,  CO,  Al2O3,  SO3,  N2O5,  ZnO,  CO2,  Na2O,  Fe2O3,   SiO2,  N2O,  Cr2O3 ,  P2O3,  CuO,  Cl2O7 ,  FeO

Հիմնային օքսիդներ

K₂O, CaO, MgO, Na₂O, FeO, Fe₂O₃, CuO

Թթվային օքսիդներ

SO₂, SO₃, CO₂, SiO₂, P₂O₅, P₂O₃, N₂O₃, N₂O₅, Cl₂O₇

Երկդիմի օքսիդներ

BeO, Al₂O₃, ZnO, Cr₂O₃

Անտարբեր օքսիդներ

CO, N₂O

ա)  Որոշեք  տարրերի օքսիդացման աստիճանները օքսիդներում:                

K₂O +1
CaO +2
MgO +2
Na₂O +1
FeO +2
Fe₂O₃ +3
CuO +2

SO₂ +4
SO₃ +6
CO₂ +4
CO +2
SiO₂ +4
P₂O₅ +5
P₂O₃ +3
N₂O₃ +3
N₂O₅ +5
N₂O +1
Cl₂O₇ +7

BeO +2
Al₂O₃ +3
ZnO +2
Cr₂O₃ +3

բ)  Որոշեք  երկդիմի  օքսիդների հարաբերական  մոլեկուլային  զանգվածները՝Mr

K2O 94.20

SO2 64.07

N2O3 76.02

BeO 25.01

CaO 56.08

P2O5 141.94

MgO 40.31

CO 28.01

Al2O3 101.96

SO3 80.07

N2O5 108.02

ZnO 81.38

CO2 44.01

Na2O 61.98

Fe2O3 159.70

SiO2 60.09

N2O 44.02

Cr2O3 152.00

P2O3 109.94

CuO 79.55

Cl2O7 182.90

FeO 71.85

       գ)  Գրեք  բոլոր օքսիդներին համապատասխանող կամ հիմքերի  կամ  թթուների    

     բանաձևերը  և  անվանեք:       

K2O կալիումի օքսիդ

SO2 ծծմբի երկօքսիդ

N2O3 ազոտի օքսիդ

BeO բերիլիումի օքսիդ

KaO կալցիումի օքսիդ

P2O5 ֆոսֆորի օքսիդ

MgO մագնեզիումի օքսիդ

SO3 ծծմբի օքսիդ

N2O5 ազոտի օքսիդ

CO2 ածխածնի երկօքսիդ

Na2O նատրիումի օքսիդ

SiO2 սիլիցիումի երկօքսիդ

P2O3 ֆոսֆորի օքսիդ

CuO պղնձի օքսիդ

Cl2O7 դիքլորի օքսիդ

FeO երկաթի օքսիդ                                                                  

 դ)  Գրեք  օքսիդների  հնարավոր  փոխազդեցության  ռեակցիաների հավասարումները     

      ջրի,  թթուների, հիմքերի հետ:

Ջուր (H2O):

Մետաղական օքսիդ + Ջուր → Մետաղական հիդրօքսիդ

Մետաղական օքսիդ + Ջուր → Մետաղական հիդրօքսիդ

Փոխազդում է ոչ մետաղների օքսիդների հետ՝ առաջացնելով թթուներ։

Ոչ մետաղական օքսիդ.

Ոչ մետաղական օքսիդ + Ջուր → Օքսիդաթթու

Թթուներ:

Մետաղական օքսիդ.

Մետաղական օքսիդ + Թթու → Աղ + Ջուր

Ոչ մետաղական օքսիդ.

Ոչ մետաղական օքսիդ + Թթու → Օքսիդաթթու

Հիմքեր:

Ոչ մետաղական օքսիդ + Հիմք → Աղ + Ջու

  ե)  Ընտրեք  մեկ հիմնային և մեկ թթվային օքսիդ,  որոշեք  նրանց  որակական   և         

        քանակական  բաղադրությունը (ատոմների  թիվը(ինդեքսը), տարրերի   

        զանգվածային հարաբերությունը, զանգվածային  բաժինները (%), մոլային  

        բաժինները):  

Հիմնային օքսիդ – CaO

Ատոմների թիվը՝ Ca₁O₁
Զանգվածային հարաբերություն՝ 40 : 16 = 5 : 2
Mr = 56

Զանգվածային բաժիններ
Ca → 40/56 = 71.4%
O → 16/56 = 28.6%

Մոլային բաժիններ
Ca = 1/2 = 0.5
O = 1/2 = 0.5

Թթվային օքսիդ – CO₂

Ատոմների թիվը՝ C₁O₂
Զանգվածային հարաբերություն՝ 12 : 32 = 3 : 8
Mr = 44

Զանգվածային բաժիններ
C → 12/44 = 27.3%
O → 32/44 = 72.7%

Մոլային բաժիններ
C = 1/3
O = 2/3                                                            

2․     Մետաղ› հիմնային  օքսիդ› հիմք —› աղ`   Mg —› MgO —› Mg(OH)2 —›MgCl2

Գրեք   ռեակցիաների  հավասարումները, հավասարացրեք, նշեք ռեակցիայի տեսակը և  կատարեք   հաշվարկ.  որքա՞ն  աղ  կստացվի, եթե  վերցրել  են  a գ  մագնեզիում, ընդունելոր  բոլոր   ռեակցիաները  ընթանում  են  քանակապես:
2Mg + O2 -> 2MgO

MgO + H2O -> Mg(OH)2

Mg(OH)2 + 2HCl -> MgCl2 + 2H2O

Պատ․՝11,74 գ Mgcl2:

3   Օդում  ֆոսֆորի  այրման,  ստացված  ֆոսֆորի (V)  օքսիդի  ջրում  լուծվելը  և    

       ֆոսֆորական  թթվի  չեզոքացումը  նատրիումի  հիդրօքսիդով  ռեակցիաներըի 

      ո՞ր  տեսակին  են  համապատասխանում, պատասխանը  հիմնավորեք  ռեակցիաների     

      հավասարումներով.               

1)   միացման, տեղակալման,  փոխանակման

  2)   միացման, միացման, փոխանակման

  3)   փոխանակման, տեղակալման, միացման

  4)   միացման, փոխանակման,  տեղակալման 

4P + 5O2 -> 2P2O5

2P2O5 + 6H2O → 4H3PO4

3NaOH + H3PO4 → Na3PO4 + 3H2O

4․ Ո՞ր  պնդումն  է  ճիշտ  ամֆոտեր (երկդիմի)  օքսիդների  համար, պատասխանը    

     հիմնավորեք  համապատասխան  ռեակցիաների  հավասարումներով.

1)  փոխազդում  են  միայն  հիմքերի  հետ

2)  փոխազդում  են  միայն  թթուների  հետ

3)  փոխազդում  են  և’  հիմքերի, և’  թթուների  հետ

4)  չեն փոխազդում  ո’չ  հիմքերի,  ո’չ  թթուների  հետ

XO + H2A -> XA + H2O

XO + M(OH) 2 -> MXO2 + H2O

X – օքսիդացված նյութ

M – մետաղ

A – թթվային մնացորդ

5․ Հետևյալ  նյութերից   չորս  սյունակով  առանձնացրեք  օքսիդները, հիմքերը, թթուներն  ու    

    աղերը, նշելով  յուրաքանչյուրի  անվանումը.  HNO3,   Na2O,   Cu(OH)2,  Na3PO4,  NO2,  FeO,       

    Al(OH)3,    Ca(NO3)2,  Ba(HCO3)2,  HNO2,  NH4OH,  KClO3,  FeBr3,  HCl,  CO2,  NaAlO2, Fe(OH)2,    

    H2S,   CaSiO3,   NaCl,   H2SO4,   MgO,  NaOH,  H3PO4,  SO3,   KHS,  CaOCl2,  (NH4)2SO4,  Na2KPO4.

           Օքսիդ                Հիմք            Թթու             Աղ
 Na2O
NO2
FeO
CO2
NaAlO2
CaSiO3,
MgO
SO3
Cu(OH)2 Al(OH)3 NH4OH Fe(OH)2 NaOH HNO3 HNO2 FeBr3 HCl H2S H2SO4 H3PO4 Ca(NO3)2 KClO3 NaCl KHS CaOCl2 (NH4)2SO4 Na2KPO

6․ Որքա՞ն  է  Al2O–ի  զանգվածը (գ), որում  պարունակվում  են  3,01 . 1022  թվով  ատոմներ.

1)  1,18                                     2)  1,02                                      3)   11,8                             4)  12,7  

7․   Ո՞ր   նյութերի  8,428 • 1023  թվով  մոլեկուլների  զանգվածն  է  56 գ .

 ա)   MgO                        բ)  CaO                        գ)  NaOH                    դ)   CuO

1)  բ,դ                                    2) ա,բ                                            3)  ա,գ,                            4) գ,դ                                                                           

8․    NaOH,  H2SO4,  Al(OH)3,  Cu(OH)2, Ca(OH)2, Fe(OH)3  միացություններից  մի  քանիսը       

        հնարավոր  է  ստանալ  համապատասխան  օքսիդի  և  ջրի  միացումովԳրեք      

        ռեակցիաների  հավասարումները,  որքա՞ն  է  հնարավոր  ռեակցիաների     

        հավասարումների  գործակիցների  գումարը .

  1)  10                                        2)  25                                     3)  4                                         4)  6 

9․   Բերված   օքսիդների   զույգերից   որո՞նք   են   փոխազդում   միմյանց   հետ.                             

        1. Na2O  և  N2O5         2. BaO   և  CO2,          3. Na2O  և  FeO,           4. Na2O  և  Al2O3,                      

        5.  SiO2  և  P2O5          6.  Na2O  և  CaO:     

      Գրեք  ռեակցիաների   հավասարումները, Ճիշտ   պատասխանը`  փոխազդող  զույգերի     

      համարներն  են.  

    1)   2,3                           2)  1,2,4                       3)  2,5,6                           4) 1,2,5,6

10․ 7,8 գ  զանգվածով  կալիումը  լուծել  են  48,4 գ  ջրում:  Որքա՞ն  է  նյութի  զանգվածային

 բաժինը (%) ստացված  լուծույթում,  ճիշտ պատասխանը  հիմնավորեք հաշվարկով.

1)  20                                    2)    80                                  3)  25                                      4)   65 

2 * 39 2

7.8գ 0.2գ(H2)

48.4 + 7.8 = 56.2գ

56.2 — 0.2(H2) = 56

56գ 11.2գ

100% 20%

11․  Համապատասխանեցրեք  քիմիական  տարրի  նշանը,  դրա  բարձրագույն  օքսիդի     

       հիդրատի  ընդհանուր  բանաձևը  և  հիդրատում  տարրի  օքսիդացման  աստիճանը.

 Տարրի  քիմիական             նշան                   Օքսիդի  հիդրատի                     ընդհանուր                բանաձև    Տարրի  օքսիդացման        աստիճանը
      ա)  Mg        բ)   Na        գ)   Al        դ)   S        ե)   N         1)  ROH        2)  R(OH)2        3)  H2RO4        4)  H3RO3         5)  HRO3        Ա) +3        Բ)  +1        Գ)  +4        Դ)  +2        Ե)  +6       Զ)  +5

  Ո՞ր  շարքի  բոլոր  պատասխաններն  են  ճիշտ.                                                                                 

  1. ա2Ա, բ1Գ, գ4Ա, դ4Գ, ե4Ե                                       3)  ա3Բ, բ1Դ, գ4Ա, դ3Գ, ե5Դ                               

 2)   ա2Դ, բ1Բ, գ4Ա, դ3Ե, ե5Զ                                        4)  ա2Դ, բ1Բ, գ4Բ, դ5Զ, ե3Գ

12․  Նատրիումի  և  կալիումի  հիդրօքսիդների  հավասար  զանգվածներ  պարունակող     

       խառնուրդը  լուծել  են  ջրում  և  ստացված  լուծույթը  չեզոքացրել  են  ազոտական  թթվի     

      30,24 %  զանգվածային  բաժնով  լուծույթով:  Չեզոքացումից  հետո  լուծույթը     

     գոլորշիացրել  են  և  ստացել  նիտրատների  22 գ  խառնուրդ:    Հաստատե’ք  կամ  հերքե’ք     

     պնդումների  ճշմարտացիությունը  խնդրի  վերաբերյալ.

  1. Կալիումի  հիդրօքսիդի  զանգվածը  ելային  խառնուրդում  5,6 գ է:
  2. Նատրիումի  հիդրօքսիդի  նյութաքանակը  փոքր  է  կալիումի  հիդրօքսիդի  նյութաքանակից:
  3. Նատրիում  տարրի  զանգվածը  աղերի  խառնուրդում  3,22 գ  է:
  4. Նիտրատների  գումարային  նյութաքանակը  0,2 մոլ  է:
  5. Ծախսված  ազոտական  թթվի  լուծույթի  զանգվածը  50 գ  է:
  6. Նատրիումի նիտրատի զանգվածը կալիումի նիտրատի  զանգվածից մեծ  է 1,4 գ-ով: 

Урок 1

А. П. Чехов «Толстый и тонкий»

1. Как меняется поведение Порфирия после того, как он узнаёт о высоком чине своего товарища?

Когда Порфирий понимаёт, что его друг занимает гораздо более высокую должность, он резко меняется. Он теряется, бледнеет, начинает заискивать и говорить неуверенно. Его речь становится чрезмерно вежливой и униженной, он обращается к другу официально, подчёркивая его чин, и ведёт себя скованно и неловко.

2. Какие недостатки человеческого характера высмеивает Чехов в рассказе?

В этом произведении Чехов осуждает такие пороки, как чинопочитание, лицемерие и подхалимство. Писатель показывает, как страх перед властью и слепое уважение к должностям уничтожают искренность и человеческое достоинство.


Урок 2

1. В чём проявляется сила доброты? Приведи примеры.

Сила доброты заключается в том, что она помогает людям чувствовать поддержку и понимание. Добрые поступки сближают, помогают пережить трудности и побуждают окружающих поступать так же.
Примеры доброты — помочь пожилому человеку на улице, уступить место в транспорте, поддержать друга в сложный момент или объяснить однокласснику непонятную тему.

2․Эссе

Доброта — хорошее качество человека, которое связывает людей между собой и проявляется в умении сочувствовать и понимать других. Благодаря доброте человек способен проявлять эмпатию, поддерживать окружающих и помогать тем, кто оказался в трудной ситуации. Она выражается не только в больших поступках, но и в простом внимании, заботе и искреннем отношении. Добрые действия создают атмосферу доверия и взаимного уважения. Именно поэтому доброта играет важную роль в жизни общества и делает мир более человечным.

Հայաստանի հարաբերությունները

Ա1․ Անուններ և հասկացություններ

Առաջին աշխարհամարտ – 1914–1918 թթ․ տեղի ունեցած համաշխարհային ռազմական հակամարտություն, որի ընթացքում Կովկասի հայությունը, ինչպես տարածաշրջանի մյուս ժողովուրդները, մասնակցեցին ռազմական գործողություններին և կրեցին դրա հետևանքները։

«Չեզոք գոտի» – սահմանային կամ ռազմական տարածք, որը մի որոշ ժամանակ դուրս է մնում որևէ պետության անմիջական վերահսկողությունից՝ ունենալով հատուկ քաղաքական կամ ռազմական կարգավիճակ։

Կովկասյան թաթարներ – այն ժամանակվա մուսուլման ադրբեջանական բնակչությունը, որը մի շարք հարցերում հակադրության մեջ էր հայերի հետ, հատկապես Ղարաբաղի շրջանում։

Ստեփան Շահումյան – հայ գործիչ և բոլշևիկյան առաջնորդ Կովկասում, նշանակալի դեր ունեցող Բաքվի քաղաքական իրադարձություններում։

Համան Բագրատունի – հայկական պետական ու ռազմական գործիչ, որն ակտիվ աշխատել է նորաստեղծ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքական կյանքում։

Սեբաստացի Մուրադ – հայ մարտական գործիչ, մասնակցել է ինքնապաշտպանական կռիվներին և եղել է ազգային ազատագրական շարժման նշանավոր ներկայացուցիչներից։

Խոսրով բեկ-Սուլթանով – ադրբեջանցի ռազմական և վարչական գործիչ, զբաղեցրել է պատասխանատու պաշտոններ Ղարաբաղի վարչակազմում։

Արաշ Շահմազան – այն ժամանակաշրջանի հայ գործիչ, գործել է քաղաքական կամ ռազմական ոլորտում (նշվում է ըստ դասագրքի ենթատեքստի)։

Դրո (Դրոյան Հովհաննես) – կարևոր հայկական ռազմական ղեկավար, որն աչքի է ընկել Ղարաբաղի և Զանգեզուրի ինքնապաշտպանական պայքարում։

Գարեգին Նժդեհ – հայ ազգային-քաղաքական և ռազմական առաջնորդ, որի գաղափարներն ու գործունեությունը մեծ ազդեցություն են ունեցել Զանգեզուրի պաշտպանության վրա։

Պողոս Տեր-Դավթյան – ռազմական-քաղաքական գործիչ, մասնակցել է Հայաստանի Հանրապետության սահմանային անվտանգության ապահովմանը։


Ա2․ Հիմնական գաղափարներ

ա․ Ներկայացրու ՀՀ հարաբերությունները Իրանին, Վրաստանին և Ադրբեջանին։ Ներկայացրու Ղարաբաղի և Զանգեզուրի պայքարը։

Հայաստանի և Իրանի հարաբերությունները համեմատաբար հանգիստ էին։ Չնայած տարածաշրջանային բարդություններին, պահպանվում էին տնտեսական, առևտրային և դիվանագիտական կապեր, և կողմերը խուսափում էին բաց ճգնաժամերից։

Վրաստանի հետ հարաբերությունները հաճախ լարված էին, հատկապես սահմանային ճշգրտումների և Լոռու ու Ջավախքի հարցերի շուրջ։ Տարածքային վեճերը ժամանակ առ ժամանակ բերում էին քաղաքական ու ռազմական լարվածության։

Ադրբեջանի հետ իրավիճակը առավել բարդ էր․ կողմերի միջև գոյություն ուներ փաստացի ռազմական հակամարտություն, հիմնականում Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի շուրջ։ Տարածաշրջանում ազգաբնակչության խայտաբղետ կազմը և պատմական պահանջները խորացնում էին հակասությունները։

Հայերի պայքարը Ղարաբաղում և Զանգեզուրում բնույթով ինքնապաշտպանական և ազատագրական էր։ Տեղացի բնակչությունը, զինվորական գործիչների ղեկավարությամբ, փորձում էր պաշտպանել հայկական բնակչության անվտանգությունը և կանխել ադրբեջանական վարչական վերահսկողությունը։


բ․ Բացատրիր հայ–վրացական և հայ–ադրբեջանական վեճերի արմատները։

Հայ–վրացական վեճերը առաջացել էին հիմնականում Լոռու և Ջավախքի նկատմամբ տարածքային պահանջների պատճառով։ Երկու պետություններն էլ այս շրջանները դիտարկում էին իրենց պատմական ու ստրատեգիական տարածքի մաս։

Հայ–ադրբեջանական վեճերը կապված էին Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի շուրջ ձևավորված պատմական, ժողովրդագրական և քաղաքական հակասությունների հետ։ Տարածքներում բնակչության կազմը խառը էր, իսկ երկու կողմերն էլ առաջնորդվում էին պատմական իրավունքի պնդումներով։


գ․ Վերլուծիր՝ հնարավո՞ր էր խուսափել բախումներից։

Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ բախումներից հնարավոր կլիներ խուսափել միայն այն դեպքում, եթե Հայաստանը պատրաստ լիներ զգալի տարածքային զիջումների կամ եթե մեծ տերությունները պարտադրեին այլ լուծումներ։ Այդ ճանապարհով, սակայն, Հայաստանը կկորցներ իր համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող տարածքները, ինչը երկարաժամկետ վտանգներ կստեղծեր երկրի անվտանգության համար։


Ա3․ Քննադատական մտածողություն

1․ Ինչ ազդեցություն ունեցան հայ–ադրբեջանական հարաբերությունները և ինչ նշանակություն ուներ Բաքվի պայքարը։

Հայ–ադրբեջանական հարաբերությունների լարումը ստեղծեց անորոշություն և թույլ տվեց բոլշևիկներին ավելի հեշտ ամրապնդել իրենց դիրքերը տարածաշրջանում՝ հանդես գալով որպես կարգավորման կողմ։ Ադրբեջանում և Ղարաբաղում ստեղծված վիճակը նպաստեց խորհրդային ուժերի մուտքին։

Բաքվի համարներն ունենում էին կենսական նշանակություն Հայաստանի համար․ Բաքուն տարածաշրջանի գլխավոր նավթային կենտրոնն էր, և դրա վերահսկումը տալիս էր տնտեսական ու ռազմավարական առավելություն։


2․ Ինչու էր Մեծ Բրիտանիան տարբեր մոտեցում ցուցաբերում Ղարաբաղի և Նախիջևանի հարցերում։

Մեծ Բրիտանիայի քաղաքականությունը հիմնված էր ոչ միայն տեղական ազգային հարցերի, այլև նրա արտաքին ռազմավարական շահերի վրա։

  • Ղարաբաղի հարցում նրանք կարևորում էին կայունությունը, քանի որ Բաքվի նավթային գոտին կենսական էր արևմտյան երկրների տնտեսական շահերի համար։
  • Նախիջևանում Բրիտանիան ավելի զգուշավոր էր, քանի որ այդ տարածաշրջանը գտնվում էր Թուրքիայի անմիջական ազդեցության տակ, և ցանկացած միջամտություն կարող էր բարդացնել բրիտանական-թուրքական հարաբերությունները։

Ադրբեջանում բոլշևիկների իշխանության հաստատումը փոխեց ամբողջ գործիչների դասավորությունը։ Տարածքային որոշումների մեծ մասը կայացվեց խորհրդային վարչակարգի կողմից՝ քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնելով։


3․ Արդարացի՞ էին Հայաստանի տարածքային ակնկալիքները։

Հայաստանի տարածքային պահանջները մեծ մասամբ հիմնավորված էին ինչպես պատմական, այնպես էլ ժողովրդագրական տվյալներով։ Նշված շրջանները դարեր շարունակ եղել են հայկական մշակութային, վարչական և բնակչական տարածքներ։ Ղարաբաղում, Զանգեզուրում, Նախիջևանում և հարակից շրջաններում հայերը երկար ժամանակ եղել են հիմնական բնակչությունը, ուստի Հայաստանի համար բնական էր ձգտել ապահովել սեփական ժողովրդի անվտանգությունն ու ինքնիշխանությունը այդ տարածքներում։

Գարեգին Նժդեհի մասին։

Գարեգին Նժդեհը ծնվել է 1886 թվականին Վերին Գոռնիս գյուղում՝ Սյունիքի մարզում։ Նա մեծացել է այնպիսի միջավայրում, որտեղ ազգային ինքնության և ազատության գաղափարները մեծ նշանակություն ունեին։ Մանկությունից հետաքրքրվել է կրթությամբ, մտավոր զարգացմամբ և հետագայում իր գիտելիքները կիրառել է քաղաքական ու ռազմական գործունեության մեջ։

Դեռևս երիտասարդ տարիքում Նժդեհը շարունակել է ուսումը տարբեր երկրներում, ինչը նրան տվել է ավելի լայն աշխարհայացք և կազմակերպչական հմտություններ։ Նրա ձևավորման գործընթացը դարձավ հիմք այն կարևոր դերակատարման համար, որ նա պիտի ունենար Հայաստանի պատմության ամենադժվար շրջափուլերից մեկում։

ՀՀ կլիման

1․ Հայաստանում ամենաքիչ ամպամած օրերը լինում են Արարատյան դաշտավայրում և Մեղրիում։ Այստեղ տարին մոտ 60-80 օր է լինում առատ ամպամածությամբ, իսկ տարվա մնացած մասը հիմնականում արևոտ է։

2․ Ամենաբարձր ջերմաստիճանը, մոտ +43°C, գրանցվել է Մեղրիում և Արարատյան դաշտում։ Ամենացածր ջերմաստիճանը, մոտ -42°C, գրանցվել է Աշոցքում և Գյումրիի շրջակա բարձրադիր վայրերում։

3․ Աշնանը Հայաստանում եղանակը սկզբում մեղմ է և արևոտ, բայց հետզհետե ցուրտանում է ու դառնում ավելի անձրևոտ։ Գարնանը եղանակը սկզբում սառն ու քամոտ է, բայց ապրիլից սկսած տաքանում է։ Ամառը հիմնականում շոգ է, հատկապես ցածրադիր շրջաններում։ Ձմռանը սառն է, լեռներում շատ ձյուն է լինում, իսկ ցածրադիր վայրերում՝ ավելի քիչ։

4․ Տեղումները Հայաստանում հավասար չեն բաշխված։ Լեռնային շրջաններում տեղումները շատ են, երբեմն նույնիսկ առատ, իսկ Արարատյան դաշտավայրում և մյուս ցածրադիր գոտիներում տեղումները քիչ են։ Գարունը և ամռան սկիզբը ամենատարածված տեղումները պայմանավորող եղանակներն են, մինչդեռ աշնանը և ամռան վերջում տեղումները նվազում են։

5․ Վերընթաց գոտիականությունը նշանակում է, որ որքան բարձրանում ենք լեռներով վեր, այնքան կլիման փոխվում է։ Բարձր վայրերում ավելի ցուրտ և խոնավ է, իսկ ցածր վայրերում՝ ավելի տաք ու չոր։

6․ Հայաստանում կա ութ վերընթաց կլիմայական գոտի։ Դրանք են տափաստանային, կիսաանապատային, չոր տափաստանային, լեռնատափաստանային, լեռնամարգագետնային, մերձալպյան, ալպյան և մշտական սառույցների գոտիները։

7․ Ջերմության և խոնավության բաշխման հիմնական օրինաչափությունն այն է, որ բարձրության հետ ջերմաստիճանը նվազում է, իսկ տեղումները՝ ավելանում։ Այդ պատճառով ցածրադիր վայրերը ավելի տաք ու չոր են, իսկ լեռնային շրջանները՝ ավելի զով ու խոնավ։

8․ Իմ բնակավայրում ամռանը եղանակը հիմնականում շոգ է և արևոտ։ Աշնանը եղանակը սկսում է սառչել և երբեմն անձրևներ են լինում։ Ձմռանը բավականին ցուրտ է և հաճախ ձյուն է գալիս։ Գարնանը եղանակը փոփոխական է՝ մի օր տաք, մեկ օր՝ անձրևոտ։

How Important Is Money to You?

Money is one of the most important aspects of modern life. We rely on it to meet our daily needs, and therefore we must work to earn financial stability. It plays a central role in the global economy and influences nearly every part of society. To maintain long-term financial security, it is important to pursue a career aligned with our passions and skills, as this increases both personal fulfillment and the potential for sustainable income and assets.

Պարապմունք 24

Թեմա՝ Պարաբոլի տեղաշարժերը։

1. Տրված է y = x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Այն y-ների առանցքի երկայնքով ձգեցին a անգամ, այնուհետև տեղաշարժեցին b միավորով ձախ և c միավորով ներքև։ Արդյունքում ստացվեց
y = 5 (x + 4)2 − 2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Գտնել a-ն, b-ն ու c-ն։

y =-3(x-5)2+7

2․ Տրված է y = − x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Այն y-ների առանցքի երկայնքով ձգեցին 3 անգամ,
այնուհետև տեղաշարժեցին 5 միավորով աջ և 7 միավորով վերև։ Ո ՞ր ֆունկցիայի գրաֆիկը
ստացվեց։

3․ Տրված է y = x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Այն սեղմեցին a անգամ, այնուհետև տեղաշարժեցին 4
միավորով ներքև։ Արդյունքում ստացվեց y =  1/8  x2 − 4 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Գտնել a-ն։

4․ Տրված է y = x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Ի՞նչ ձևափոխություններ է պետք կատարել, որպեսզի
ստացվի հետևյալ ֆունկցիայի գրաֆիկը.
ա) y = 3x2 − 5, բ) y = (x − 2)2 − 15, գ) y = 4(x − 3)2 + 6։

5․ Տրված է f(x) = 2 (x − 5)2 + y0 ֆունկցիան։ Հայտնի է, որ այդ ֆունկցիայի արժեքների տիրույթը
[6, + ∞) միջակայքն է։ Գտնել f(x) ֆունկցիայի գրաֆիկի գագաթի կոորդինատները։

6․ Տրված է f(x) = 4(x − 1)2 + y0 ֆունկցիան։ Ֆունկցիայի գրաֆիկի գագաթը (1, − 3) կոորդինատներով կետն է։ Գտնել y0-ն։ Գտնել f(x) ֆունկցիայի գրաֆիկի և Oy առանցքի հատման կետի կոորդինատները։

7․ Տրված է f(x) = −  4/5  (x − 5)2 + y0 ֆունկցիան։ Հայտնի է, որ f(x) ֆունկցիայի գրաֆիկը Oy առանցքի հետ հատվում է (0, − 9) կետում։ Գտնել ֆունկցիայի գրաֆիկի գագաթի կոորդինատները։

8․ Ինչպիսի՞ տեղաշարժեր է պետք կատարել f(x) = (x − 1)2 + 6 ֆունկցիայի գրաֆիկի հետ, որպեսզի ստացվի g(x) = (x + 2)2 − 1 ֆունկցիայի գրաֆիկը։

Պարապմունք 24

1.Տրված է y = x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Այն y-ների առանցքի երկայնքով ձգեցին a անգամ, այնուհետև տեղաշարժեցին b միավորով ձախ և c միավորով ներքև։ Արդյունքում ստացվեց
y = 5 (x + 4)2 − 2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Գտնել a-ն, b-ն ու c-ն։

a=5, b=4,c=(-2)

2․ Տրված է y = − x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Այն y-ների առանցքի երկայնքով ձգեցին 3 անգամ,
այնուհետև տեղաշարժեցին 5 միավորով աջ և 7 միավորով վերև։ Ո ՞ր ֆունկցիայի գրաֆիկը
ստացվեց։

y=-3(x-5)2+7

3․ Տրված է y = x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Այն սեղմեցին a անգամ, այնուհետև տեղաշարժեցին 4
միավորով ներքև։ Արդյունքում ստացվեց y =  1/8  x2 − 4 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Գտնել a-ն։

a=1/8

4․ Տրված է y = x2 ֆունկցիայի գրաֆիկը։ Ի՞նչ ձևափոխություններ է պետք կատարել, որպեսզի ստացվի հետևյալ ֆունկցիայի գրաֆիկը.
ա) y = 3x2 − 5, Այն y-ների առանցքի երկայնքով ձգեցին 3 անգամ, այնուհետև տեղաշարժեցին 5 միավորով ներքև։

բ) y = (x − 2)2 − 15, Այն x-ների առանցքի երկայնքով տեղաշարժեցին 2 միավորով աջ և 15 միավորով ներքև։

գ) y = 4(x − 3)2 + 6։ Այն y-ների առանցքի երկայնքով ձգեցին 4 անգամ, այնուհետև տեղաշարժեցին 3 միավորով աջ և 6 միավորով վերև։

5․ Տրված է f(x) = 2 (x − 5)2 + y0 ֆունկցիան։ Հայտնի է, որ այդ ֆունկցիայի արժեքների տիրույթը
[6, + ∞) միջակայքն է։ Գտնել f(x) ֆունկցիայի գրաֆիկի գագաթի կոորդինատները։

(5,6)

6․ Տրված է f(x) = 4(x − 1)2 + y0 ֆունկցիան։ Ֆունկցիայի գրաֆիկի գագաթը (1, − 3) կոորդինատներով կետն է։ Գտնել y0-ն։ Գտնել f(x) ֆունկցիայի գրաֆիկի և Oy առանցքի հատման կետի կոորդինատները։

(0,1)

7․ Տրված է f(x) = −  4/5  (x − 5)2 + y0 ֆունկցիան։ Հայտնի է, որ f(x) ֆունկցիայի գրաֆիկը Oy առանցքի հետ հատվում է (0, − 9) կետում։ Գտնել ֆունկցիայի գրաֆիկի գագաթի կոորդինատները։

(5,11)

8․ Ինչպիսի՞ տեղաշարժեր է պետք կատարել f(x) = (x − 1)2 + 6 ֆունկցիայի գրաֆիկի հետ, որպեսզի ստացվի g(x) = (x + 2)2 − 1 ֆունկցիայի գրաֆիկը։

3 միավոր ձախ և 7 միավոր ներքև